آموزش پرانایاما: پرانایاما به روایت متون کهن یوگا – قسمت هفتم

در هفتمین قسمت آموزش پرانایاما به سراغ متون کهن یوگا می رویم تا ریشه این حوزه جذاب یوگا را در تاریخچه کهن آن جستجو کنیم و به اهمیت بیشتر آن در زندگی مادی و معنوی خود پی ببریم.

پرانایاما به روایت گیتا

از اولین متون کهن یوگا که به پرانایاما پرداخته است، متون مربوط به گیتا می باشد. ابتدا با گیتا آشنا می شویم و سپس به بررسی متونی می پردازیم که در آن به Pranayama اشاره کرده است.

در نزد هندوان چند رزم نامه باستانی کهن وجود دارد که از ذخایر ادبی و آثار پرقیمت نژاد آریان است، یکی از آن جمله، رزم نامه مهابهارتا است که به سانسکریت به معنای هند بزرگ است و داستان جنگی طولانی مابین شاهزادگان اعصار قبل از تاریخ است که در آن سرزمین به وقوع پیوسته.

در ذیل آن کتاب بزرگ قسمت کوچکی وجود دارد به نام بهاگوادگیتا یعنی “نغمه الهی” که این رساله نزد هندوان با همه حجم صغير، منزلتی عظیم دارد و شامل مطالب فلسفی و عرفانی است و در سیر فلسفی و عرفانی جامعه هندو اثری بزرگ داشته است.

سراسر کتاب گیتا، شامل تعلیمات استادی به نام کریشنا به شاگرد خود ارجونا است. کریشنا ( Krishna) یعنی تجسم عشق الهی به ارجونا (Arjuna) که نمودی از بشریت است، آموزهای کهن را می آموزد. کریشنا تأکید می کند که برای پدید آوردن سازگاری و کامیابی در زندگی روزمره به یوگا نیاز است.

او آن را به مهارت در کار وصف می کند و آن را به شکل یک روش عملی که مناسب تمام مردم است، عرضه می دارد و این راه میانه از یک سو از زیاده روی های ریاضت کشی و از سوی دیگر از نفس پرستی می پرهیزد.

متون گیتا در مورد پرانایاما

برخی پرانا (نفس فرورونده) را در آپانا (نفس بیرون رونده)، و آپانا را در پرانا قربانی کرده و مسیر عبور پرانا و آپانا را مسدود می کنند، که تمامی این اعمال در پرانایاما صورت می پذیرد.

پرانایاما قربانی (باجنا) گرانبهایی است.

برخی به نوعی از پرانایاما به نام پوراکا (پرشونده) و برخی به رچاکا (خالی شونده) و بعضی نیز به تمرینات مشهور کمباکا، که با بستن مسیر خروجی هوا از پره های بینی و دهان صورت می گیرد، مبادرت می نمایند.

پرانایاما به روایت شری شانکاراچاریا

یکی دیگر از متون کهن معروف که در مورد پرانایاما صحبت کرده، روایت های شری شانکاراچاریا است. ابتدا با شری شانکاراچاریا آشنا می شویم و بعد متون مرتبط با ذکر می کنیم.

شری شانکاراچاریا از زمره بزرگترین فلاسفه و حکمای هندی که در حدود 788 پیش از میلاد می زیسته است و زمان تولد او محل اختلاف است. تولد و سرگذشت زندگی او در هاله ای از اسطوره و کرامات عجیب فرو رفته است.

شانکارا به معنای برقرار کنند، صلح و آرامش” و یکی از هزاران اسامی شیوا است. گفته می شود که او تجلی شیوا بر روی زمین است و هدیه ای بوده که شیوا در اجابت دعاهای پدر شانکارا مبنی بر داشتن یک فرزند به او اعطاء نموده است.

او در سن دوازده سالگی بر تمام متون مقدس اشراف کامل داشت و آنها را تعلیم میداد و در سن شانزده سالگی تفسیری بر براهماسوترا نوشت. شانكاراچاریا علمدار فلسفه یکتاپرستی و وحدانیت (Non-Dualism = Advaita) است و سفرهای بی شماری در سرتاسر هندوستان انجام داد و این فلسفه را اشاعه داده و با مخالفان به ویژه ثنويون به بحث و جدل پرداخت و همگی را مغلوب ساخت.

او چهار مرکز دینی (Matha) در چهار سوی هندوستان برپا نمود که هنوز هم پابرجاست. تفاسیر و اثرات بزرگی از شانكاراچاریا به جای مانده که معروفترین آنها تفاسیر براهماسوترا، گیتا و تفسیری بر تفسیر و یاسا بر یوگاسوترا و نیز اشعار نغز و حکیمانه ای که از معروفترین آنها باجاگویندام (Bhaja Govindam) است که القاء کننده روحيه تسلیم و سرسپردگی در قلوب رهروان است.

متون شری شانکاراچاریا در مورد پرانایاما

پرانایاما عبارت است از کنترل تمامی نیروهای حیتی با عنایت به این امر که، بدون حضور برهمن عدم و نیستی بر تمام پدیده ها مستولی می گردد.

نفس بیرون رونده مبین نفي تعلقات دنیوی و نفس فرورونده بیانگر اندیشه “من برهمن هستم” می باشد. و ثبات چنین اندیشهای مبتنی بر حبس نفس است.

پرانایاماي مرد دانا، زمانی است که او بینی خود را فقط بر کشف مجهولات و ناشناخته ها می فشارد.

پرانایاما به روایت یوگی بوسوندا

یکی دیگر از افراد معروفی که در مورد پرانایاما سخن گفته، یوگی بوسوندا است. بوسوندا حکیم و مرتاضی بود که در خلوت و تنهایی در کوتیری که بر تارک کوهی ساخته بود زندگی می کرد.

بوسوندا به شری واسیشتا می گوید:

“در نیلوفر آبی خنک قلب، در درون این عمارت گوشتی مرکب از پنج عنصر هستی، دو وایوی آپانا و پرانا به هم آمیخته اند.”

کسانی که بدون کوچکترین سعی و تلاشی و به آرامی گام برمی دارند، مسیر این دو وایو در قلبشان (آکاشا) به نیروهای خورشیدی و ماه تبدیل می شود و این دو وایو در آکاشا سیر کرده و در عین حال که زندگی بخش هستند، اقامتگاه “جسمانی” خود را نیز حفظ می کنند.

این وایوها، به بالا و پایین حرکت می کنند و در جایگاه های مختلفی قرار می گیرند. آنها در حالت های بیداری، رویا و خواب عمیق دارای طبیعت یکسانی بوده و آنها را دربر می گیرند.

من در مسیر این دو وایو حرکت میکنم و تمام واساناهای خود را از حالت بیداری تا خواب عمیق معدوم می کنم. اگر یک رشته ساقه نیلوفر را به هزاران بار تقسیم کنید، وایوها حتی از آن رشته های بسیار باریک نیز، لطیف تر و ظریف تر هستند. به بیان دیگر، برای من بسیار مشکل است که درباره طبیعت وایوها و ارتعاشات آنها صحبت کنم.

پرانا دارای نوساناتی رو به بالاست که هم به سمت خارج و هم به سمت داخل می باشد، در حالی که آپانا دارای همین خصوصیات می باشد.

جز این که جهتی رو به پایین دارد اگر بتوانیم به همان اندازه که دم می کشیم، بازدم انجام دهیم، بسیار سودمند خواهد بود. کسانی که تجربه تساوی و برابری پرانا را در دم و بازدم تجربه کرده اند، از سعادت و برکت لایتناهی و بیکرانی لذت خواهند برد.

مفهوم پورکای، کمباکای و رچاکای در پرانایاما

حال قدری در مورد خصوصیات پرانا بشنوید: دمی به میزان ۱۲ دیجیت (پهنای انگشت) که به دنبال یک بازدم صورت گیرد پوراکای (درونی) نامیده می شود. زمانی که آپاناوایو، بدون هیچ کوششی دوباره وارد بدن می شود، نیز پوراکای درونی خواهد بود.

زمانی که ظهور آپاناوایو متوقف شود و پرانا در قلب جذب گردد، زمان سپری شده در چنین حالتی را کمباکای (درونی) نامند. یوگی ها قادرند تمامی این حالات را تجربه کنند. هنگامی که پرانا در آکاشای قلب بدون ایجاد هیچ تزلزلی در ذهن در هیئت های مختلفی بروز و ظهور خارجی یابد آن را رچاکای (بیرونی) نامند.

هنگامی که پرانای مرتعش خارجی وارد بینی شود و در رأس آن نگه داشته شود، پوراکای خارجی نامیده می شود. اما اگر از رأس بینی عبور نماید و به مدت ۱۲ دیجیت پایین آید، آن نیز پوراکای خارجی میباشد.

اگر از خروج پرانا از بدن ممانعت گردد و نیز آپانا را در درون نگه داشت این حالت کمباکای (بیرونی) خوانده می شود. زمانی که آپاناوایوی مشعشع، سیر صعودی به سمت بالا بگیرد مؤید رچاکای بیرونی خواهد بود.

تمامی این تمرینات پرانایاما یوگی را به سوی موکشا (رهایی، رستگاری و وصول به مرتبه کمال) هدایت میکنند. بنابراین بر روی آنها باید تعمق و تأمل نمود. کسانی که این مهم را درک کرده اند و تمام کمباکای درونی و بیرونی را به خوبی عمل نموده اند، هرگز دوباره زاده نمی شود.

هشت روشی را که توضیح آن از نظرتان گذشت، ظرفیت و قابلیت نیل به موکشا را دارند. این تمرینات بایستی روز و شب انجام شوند. کسانی که به نرمی با این تمرینات خو گرفته و ذهن خود را از سرگردانی بازنگه داشته اند در جهت کسب نیروانا هستند.

تاثیرات کنترل پرانا

چنین کسانی هرگز در اشتياق لذات مادی نخواهند بود. آنها در خواب، راه رفتن، ایستادن، بیداری و رؤیا و در همه حال در حال تمرین هستند. پرانایی که از بدن خارج شده به مدت ۱۲ دیجیت رجعت کرده و در قلب جذب می شود.

به طور مشابه آپانایی که در قلب جذب شده از آن خارج شده و در عرض ۱۲ دیجیت به آن رجعت می کند. آپانا جوهره ماه را دارد و در حین عبورش تمام بدن را خنک می کند. در حالی که پرانا خورشیدی است و در بدن تولید حرارت میکند و هر چیزی را می سوزاند و هضم می کند.

آیا در کسی که به چنین جایگاه متعالی رسیده که پرتوهای ماه توسط پرتوهای پرانای خورشید احاطه شده درد و بیماری حاصل میشود؟ آیا برای کسی که به چنان جایگاه قدرتمندی رسیده که پرتوهای پرانای خورشیدی توسط آپانای ماه بلعیده شده دوباره زایی معنایی دارد؟

و این حالت در هفتمین تولد کسانی روی میدهد که به آن حالت خنثی رسیده اند که آپاناوایو و پراناوایوی آنها در یکدیگر مضمحل گردیده است. من آن چیداتمایی را که در مرحله متوسط و میانه است، یعنی آپانا و پرانا جذب یکدیگر شده اند، می ستایم.

پیوسته بر روی چیداتما که در آکاشاست و مستقیماً در جلو و انتهای بینی من (بین دو ابرو) قرار دارد – جایی که پرانا و آپانا هر دو معدوم میشوند – مراقبه میکنم. بنابراین از طریق این مسیر کنترلِ پرانا، من به تاتوای متعالی و پاک که عاری از درد و رنج است نایل می شوم.

برای دنبال کردن سایر قسمت های پرانایاما، به صفحه آموزش رایگان پرانایاما در وبسایت سینرژی با ناهید مراجعه کنید.

سوالات مرتبط با پرانایاما: