در دومین قسمت از آموزش پرانایاما قصد داریم به سوال پرانا چیست؟ پاسخ دهیم و مفاهیم و ماهیت پرانا را بررسی کنیم. دانستن این ماهیت مقدمات یادگیری پرانایاما بوده و تمام کسانی که قصد یادگیری پرانایاما را دارند حتما باید به این مفاهیم و مقدمات توجه کنند.
پرانایاما از دو کلمه پرانا Prana به معنای انرژی حیاتی و آیاما ayama به معنای توسعه و گسترش، تشکیل شده است و پرانایاما یعنی: توسعه و بسط انرژی.
پرانایاما چهارمین رکن راجا یوگای پاتنجلی است و آن به معنای توقف خودبخودی تنفس است (کوالا كمباكا). در حالی که پرانایامای مطرح شده در هاتایوگا، تمرینات تنفسی خاصی است که موجب افزایش پرانا و کنترل آن در انسان شده و مقدمه ای برای رسیدن به پرانایاماي پاتنجلی است.
فهرست مطالب
رابطه پرانا و پرانایاما
حکیم پانتجلی در کتاب مشهور خود موسوم به یوگاسوترا از هشت مرحله یاد می کند که این مراحل، راه و طریق یوگای خسروانی یا راجایوگا می باشند و عبارتند از:
- ياما
- نیاما
- آسانا
- پرانایاما
- پراتی هارا
- دارانا
- دیانا
- سامادهی
این هشت مرحله به آشتانگا یوگا مشهور است و پرانایاما چهارمین آنگالی (بخش) آن می باشد. در یوگاسوترا در تعریف پرانایاما آمده است:
“Tasmin Sati Svasa Prasvasayorgativicchedah Pranayamah”
«کنترل پرانا یا تعديل تنفس، عبارتست از توقف دم و بازدم، که خود، پس از استواری و مداومت در وضعیت یا نشستی که آساناه نامیده می شود، حاصل آید.»
سواسا، به معنای دم فروبردن و پرسواسا، به مفهوم دم برآوردن می باشد. پرانا، همانا نیروی حیاتی است که فوق العاده لطیف و ظریف است در حالی که صورت ظاهری آن یعنی تنفس زمخت می باشد.
نقش تنفس در این مقوله همانند لزوم چرخ طیار برای یک ماشین است. تا زمانی که چرخ طیار در حرکت است، چرخهای دیگر ماشین نیز حرکت می کنند. اما به محض این که راننده چرخ طیار را متوقف می کند، چرخ های دیگر نیز می ایستند و دیگر اعضاء ماشین متوقف می شوند که دقیقا مشابه حالتی است که یک یوگی تنفس خود را متوقف می کند.
اگر شما بتوانید تنفس ظاهری خود را کنترل کنید به سادگی قادر خواهید بود، نیروی حیاتی درونی (پرانا) را تحت انقیاد خود در آورید.
فرآیندی که با تنظیم و تعديل تنفس ظاهری، بتوان پرانا را تحت کنترل در آورد، «پرانایاما» نامیده می شود. همان طور که یک زرگر با حرارت دادن طلا در کوره داغ و دمیدن در بادزن آهنگری، ناخالصی های آن را خارج می کند، رهروان يوگا نيز ناخالصی های بدن را به واسطه تمرینات پرانایاما و دمیدن در ریه های خود، زدوده و ایندریاها را پاک و تطهیر می نمایند.
پرانا چیست؟
در پاسخ به سوال پرانا چیست؟ شروتی ها می گویند: «کسی که پرانا را می شناسد، وداها را می داند»
در آیات ودانتا می خوانید: «به همین دلیل، نَفَس برهمن است.»
پرانا، جمیع انرژی های آشکار در جهان خلقت است. همچنین آن منشأ تمام نیروهای آشکار و نهانِ موجود در انسان ها و طبیعت پیرامون ما می باشد. حرارت، نور، الکتریسیته، مغناطیس و… تجلی پرانا هستند. کلیه نیروهای فیزیکی و ذهنی، ظهور آن می باشند و آن نیرویی است که در تمام سطوح هستی وجود دارد.
هر چیزی که حرکت می کند و دارای حیات است، صاحب پراناست.
پرانا به ذهن مرتبط است و به واسطه ذهن به اراده و از طریق اراده به روح مجرد و از آن به هستی متعال متصل می شود. تمامی نیروها و پرانا از سرچشمه مشترکی به نام آتمن نشأت می گیرند.
اگر شما بتوانید از طریق ذهنی، بر فعالیت های کوچک پرانا احاطه یابید، راز انقیاد پرانای کیهانی، بر شما آشکار خواهد شد.
مفهوم یوگی
یوگی کسی است که بر این دانش سری تبر می یابد و از هیچ نیرویی نمی هراسد، چرا که او بر تمام ظهورات انرژی در جهان برتری دارد.
آنچه که عموما به عنوان «نیروی وجودی» مشهور است، چیزی جز استعداد طبیعی شخص در کنترل پرانای خودش نمی باشد. بعضی ها در زندگی روزمره موفق تر و متنفذتر از سایرین عمل می کنند و این امر ناشی از نیروی پراناست.
این گونه افراد امور روزانه خود را با مهارت انجام می دهند، اما ناآگاهانه در حالی که یوگی ها با قدرت اراده و کاملا آگاهانه عمل می کنند. برخی دیگر نیز پرانا را ناآگاهانه و برای مقاصد پست دنیایی مصرف میکنند.
در بسیاری از فعالیت های بدن مانند عمل سیستولیک و دیاستولیک قلب، هضم غذا، عمل دفع ادرار و فضولات، باز و بسته کردن پلکها، قدم زدن، بازی کردن، دویدن، صحبت کردن، فکرکردن، استدلال، احساس کردن، اراده کردن و… حضور پرانا کاملا مشهود است.
پرانا پل ارتباطی بین کالبد فیزیکی با روح علوی و آسمانی است. هنگامی که این ریسمان ارتباطی، سست، ضعیف یا قطع شود، کالبد آسمانی از بدن فیزیکی جدا شده و در نهایت مرگ رخ می دهد. پرانای فعال در بدن فیزیکی مجزا از روح آسمانی است.
این پرانا در یک حالت ظریف، بی حرکت، بدون تجلی ظاهری و تجزیه ناپذیر در طی دوران پرالایای کیهانی باقی می ماند. هنگامی که نوسانات آرام گرفت، پرانا حرکت کرده و بر روی آکاشا اثر گذاشته و اشکال متفاوتی را ایجاد میکند. جهان (براهماندا) و انسان (پینداند) از پرانا (انرژی) و آکاشا (ماده) تشکیل شده اند.
پرانا روح حقیقی عمل تنفس است و به واسطه تسلط بر فعالیت های تنفسی می توانید کنترل مؤثری بر تمام عملکردهای مختلف بدن و جریانات عصبی موجود در آن داشته باشید.
تمرینات پرانایاما
از طریق پرانایاما، شما می توانید بر حالات و منش و سیرت خود نظارت داشته باشید و زندگی فردی خود را با حیات کیهانی هماهنگ نمایید.
نَفَسی که با فکر و اندیشه و تحت کنترل اراده، هدایت و مهار شود، نیرویی حیات بخش و انرژی زا خواهد بود که می توان از آن آگاهانه برای تکامل و سیر صعودی خود استفاده نمود. از این نیروی فوق العاده برای درمان امراض علاج ناپذیر خود و دیگران و دیگر مقاصد سودمند نیز می توان بهره جست.
شما به راحتی قادر هستید که در زندگی خود به این مهم دست یابید. پس تلاش کنید و برای آن تقدس قائل شوید. بسیاری از یوگیان قدیم مانند شری جنانادوا ، سوامی ترایلینگا و سوامی رامالینگا و… این نیرو را در راه های سودمند متعددی صرف کرده اند. شما نیز به شرط انجام مستمر تمرینات مقرر شده بدین مقام خواهید رسید.
آنچه که شما در حین تنفس وارد بدن می کنید، بلکه پراناست نه فقط هوای اتمسفری. به آرامی و یکنواخت و با تمرکز ذهن هوا را وارد بدن کنید و نفس را تا زمانی که احساس آرامش می کنید، نگه دارید و سپس با آرامی بازدم انجام دهید. در هیچ مرحله ای از تمرینات پرانایاما، نباید فشاری به خود وارد نمود. –
نیروی حیات بخشی را که در پس تنفس مخفی است، احساس کنید. یوگی شوید و پرتو سرور، لذت، نور و قدرت را به اطرافیان خود منتقل کنید.
پراناوادین ها یا هاتایوگی ها معتقدند که تاتوای انرژی، مافوق تاتوای ماناس (حقیقت ذهن) می باشد. آنها معتقدند پرانا در همه شرایط و همه حال حاضر است، اما ذهن این طور نیست. مثلا در حین خواب عمیق، ذهن غایب است در حالی که پرانا حاضر می باشد. از طرف دیگر پرانا نقش مؤثرتری نسبت به ذهن ایفاء می کند.
اگر شما تمثیلات و داستانهای کاشیتاکی اوپانیشاد و چهاندوگیا اوپانیشاد را مطالعه کنید، آنجا که کلیه ایندریاها (حواس) و پرانا و ذهن با یکدیگر می جنگند تا برتری خود را بر یکدیگر ثابت کنند، پرانا بر دیگران چیره شده و مافوق دیگران محسوب می شود.
قدمت پرانا از بقیه بیشتر است، زیرا از اولین لحظاتی که نطفه یک بچه بسته می شود، پرانا فعالیت خود را آغاز می کند. در حالی که سایر حواس مانند شنوایی و بویایی و… زمانی شروع به فعالیت می کنند که ارگانهای مربوطه مانند گوش و بینی و… شکل بگیرند.
در اوپانیشادها پرانا با نام های جیشتا و سرشتاء (قدیمی ترین و بهترین) یاد شده است. آن شقی از پرانا که در ارتباط تنگاتنگ با ذهن عمل می کند، سوکشما پرانا یا پرانای ذهنی نامیده می شود و ارتعاشات ظریف پرانای ذهنی است که موجب حیات ذهن و ایجاد افکار می شود.
شما به کمک پرانا می بینید، می شنوید، صحبت می کنید، حس می کنید، اندیشه می کنید، احساس می کنید و اراده می کنید. به همین دلیل شروتیها میگویند: «پرانا برهمن است.»
جایگاه پرانا
پرانا در قلب جای دارد. همان طوری که آنتاکرانا (اشاره به کلیت ذهن با تمام عملکردش است) یکی است، اما بسته به فعالیت ها و عملکردهای متنوعش به چهار شکل:
- ماناس (فکر، خاطر، خیال، ذهن)
- بودهی (قوه درک، فهم، فراست ذهن، قوه نتیجه گیری، هوش اعلی که در ارتباط با عقلِ کیهانی و حقیقی است)
- چیتا (ذهن نیمه هوشیار و نیمه آگاه)
- آهامکارا (ضمیر، نفس، خود)
متجلی می شود، پرانا نیز یکی است اما پنج شکل به خود می گیرد که عبارتند از:
- پرانا
- آپانا
- سامانا
- اودانا
- ویانا
این تقسیم بندی براساس عملکرد خاصی است که پرانا انجام می دهد و به وریتی بدا مصطلح شده است. پرانای اصلی و حقیقی را موکیا پرانا می نامند. از این پنج قسم پرانا، آپانا و پرانا مهم ترین عوامل هستند. جایگاه پرانا در قلب، آپانا در مقعد، سامانا در منطقه ناف و اودانا در گلو است و ویانا در تمام بدن پخش است و در آن سیر میکند.
شاخه های فرعی پرانا و عملکرد آنها
حاصل فعالیت پرانا تنفس است و پرانا به پنج دسته فرعی:
- ناگا
- کورما
- کریکارا
- دو اداتا
- دانانجایا
تقسیم می شود. ناگا مسئول اعمالی چون آروغ و سکسکه است. کورما مسئول باز نگه داشتن چشم ها و کریکا را مسئول احساس گرسنگی و تشنگی میباشد. دواداتا خمیازه را موجب میشود و دانانجایا عامل تجزیه بدن پس از مرگ است. آن که دوباره تولد نیابد (از قید تناسخ آزاد گردد)، هر زمانی که بمیرد، پس از شکافته شدن براهماراندرا، دمِ او از محل شکافت روی سر خارج خواهد شد.
(براهماراندا: اشاره به روزنه پنهانی است که در بالای سر در ناحیه ملاج قرار دارد و یوگی ها معتقدند که کندالینی از این ناحیه وارد بدن گردیده و در بُن ستون فقرات جای گرفته است. یوگی ها بعد از بیداری کندالینی و هدایت آن به سمت بالا نهایتاً در هنگام ماهاسامادهی (مرگ) آن را از این ناحیه خارج میکنند.)
رنگ پرانا
گفته می شود که پرانا به رنگ خون گوهر قرمز یا رنگ مرجانی قرمز است. آپانا به رنگ ایندراگوپا (حشره ای سفید و قرمز رنگ) و سامانا رنگی بین شیر خالص یا کریستالی یا روغنی و رنگ درخشان دارد، چیزی بین پرانا و آپانا. اودانا به رنگ آپاندورا (زرد کم رنگ) و ویانا به رنگ آرچیل (شبیه پرتوهای نور) می باشند.
تمرکز پرانا
پرانا در محیط اطراف ما وجود دارد و ما آن را، ناآگاهانه به واسطه تنفس به درون بدن خود وارد میکنیم اما شما باید این عمل را آگاهانه و با کنترل انجام دهید. یوگی در تمام اوقات یا طی زمان ساندیاس (طلوع و غروب خورشید) از طریق استنشاق پرانا را از محیط وارد بدن کرده و شکم را با آن پر میکند و به کمک ذهن آن را در وسط ناف نوک بینی و پنجه ها متمرکز میکند.
آنگاه او از تمام بیماری ها و خستگی ها، رهایی می یابد. یوگی با تمرکز پرانا در نوک بینی قادر خواهد بود بر تمام عناصر هوا رجحان یابد. نیز با تمرکز در نقطه مرکزی ناف تمام بیماریها از بین رفته و با تمرکز روی پنجه هایش بدنش سبک میشود. او کسی است که هوا را از میان زبانش می نوشد و بدین سان خستگی و تشنگی و بسیاری از بیماریها را از خود میراند
کسی که حدود ۳ ماه، طی دو ساندیاس و دو ساعت آخر شب، هوا را با دهان خود بنوشد، ساراسواتی فرخنده (الهه سخن) در کلامش تجلی می یابد واودانا و فصیح می شود. در طی ۶ ماه او از تمام بیماری ها رهایی می یابد. مرد دانا با کشیدن هوا به پشت ریشه زبان و نوشیدن شهد نکتار از کامیابی و سعادت لذت خواهد برد.
(شهد نکتار: در متون مقدس اشاره شده است که در چاکرای بیندو که در عقب سر و در بالای آجنا چاکرا قرار دارد ماه پنهان شده است و سیالی به نام نکتار ترشح میکند. در زبانهای مختلف و فرهنگهای گوناگون این الهه سیال مطرح بوده و به نام های متفاوتی آمده است. در زبان انگلیسی به خوراک بهشتی، شهد خدایان، آماریت (Amarit)، شربت فناناپذیری، آب حیات و در وداها به سوما و در تانترا «مادیا – شراب خدایان» و در اشعار پاره ای از صوفیان به شراب شیرین یا شراب روحانی که مستی آنی می آورد تشبیه شده است. یوگیان در تمرین کچاری مود را سعی در جذب این نکتار دارند.)
برای دنبال کردن سایر قسمت های پرانایاما، به صفحه آموزش رایگان پرانایاما در وبسایت سینرژی با ناهید مراجعه کنید
سوالات مرتبط:
در تعریف خلاصه، پرانا، جمیع انرژی های آشکار در جهان خلقت است. همچنین آن منشأ تمام نیروهای آشکار و نهانِ موجود در انسان ها و طبیعت پیرامون ما می باشد. حرارت، نور، الکتریسیته، مغناطیس و… تجلی پرانا هستند. کلیه نیروهای فیزیکی و ذهنی، ظهور آن می باشند و آن نیرویی است که در تمام سطوح هستی وجود دارد. اگر دوست دارید اطلاعات بیشتری در مورد این نیروی حیات بدانید، حتما این پست را مطالعه کنید.
