آشنایی با الهه ایندرا – قسمت دوم: ایندرا و اساطیر ایران باستان

در قسمت دوم آشنایی با الهه ایندرا به رابطه ایندرا و اساطیر ایران باستان می پردازیم و در کتب باستانی فلات ایران به دنبال ریشه های این الهه می گردیم. اگر دوست دارید بدانید الهه ایندرا در تاریخ باستانی کشورمان چه جایگاهی دارد، حتما تا انتهای این مطلب با ما همراه شوید.همانگونه که قسمت اول آشنایی با الهه ایندرا گذشت، یکی از افعال قهرمانانه ی ایندرا نبردش با عفریتی به نام وریترا بود که به قتل اهریمن انجامید. نام ایندرا و وریترا هر دو در اوستا آمده است و شکی باقی نمی گذارد که این دو از خدایان قدیمی آریانژادان بوده اند.

ایندرا یا ورترهن در اساطیر ایران باستان

معروف ترین لقب ایندرا Virta_han (ورترهن) به معنی زننده یا کشنده ی وربترا است که اشاره به همین حماسه دارد. این لفظ در اوستا به صورت «ورثرغن ، یا «ورثرجن» آمده است. کلمه ی هن han در سانسکریت با «فن» و «جن» اوستایی هم معنا و به مفهوم زدن و کشتن است.في المثل کلمه ی خرفسترن در اوستا به معنی کشنده ی حشرات است و آن نام نوعی چوبدست تیز است که موبدان قدیم (آتربانان یا آذربانان) به دست می گرفتند و یکی از علائم رتبه و درجه ی ایشان بوده، چرا که کشتن حشرات موذی، که از موجودات اهریمنی شمرده می شوند، در مزدیسناثواب است.لفظ ورترا Vrtr با «ورثر» اوستا متفاوت است، بدین معنی که کلمه ی ورترا در سانسکریت به صیغه ی مخنث به معنی دشمن است و به صیغه ی مذکر نام عفریتی است اژدها شکل که به دست ایندرا کشته شده است. نام ورثرغن در اوستا لقب بهرام است که در مزدیسنا به ایزد پیروزی داده شده.این کلمه با ورترهن همریشه است و معنای آن دشمن کش میباشد. بهرام اوستا یادگاری است از پروردگاران قدیم آریایی و به منزله ی ایندرا در علم الاساطير هندویی است. گرچه در اساطیر ایران باستان خبری از کشتن اژدها نیست ولی این داستان در ادوار بعد که ستایش بهرام به ارمنستان نفوذ کرد، دیده میشود.در آنجا از بهرام با نام وهاگن Vahagn ياد شد، همچون هرکول Hercule یونانی مورد ستایش قرار گرفت و افتخارات و پیروزی های او موضوع شعر شاعران و کتب حماسه سرایان گردید. در اساطیر ایرانی تولد ورثرغن را از آبهای دریا می دانند و گاه و بیگاه به کشتن مار و اژدها توسط او اشاره شده ولی داستان مشخصی چون ایندراو رریترا نيامده است.

نام ایندرا در اوستا

نام ایندرا نیز در اوستا به صورت اندرا Andra و ایندر Inder آمده و او دیوی است که رئیس دیوهای رقیب امشاسپندان است. در کتب پهلوی نیز مکرر به اسم ایندر بر می خوریم ولی در هیچ جا مشروحا از او ذکری به عمل نیامده است. در تفسیر پهلوی یسنا ۴۸ در توضیحات فقره ی 1 قید شده که: در روز رستاخیز، اردیبهشت دیو ایندر را شکست خواهد داد. در فصل ۳۰ بندهش فقره ی ۲۹ نیز مندرج است که ایندر رقيب امشاسپند اردیبهشت است. در فصل ۲۸ فقره ۸ بندهش آمده که دیو ایندر خیال آدمی را از اعمال نیک منصرف می سازد. و در کتاب نهم دینکرد، در فصل ۳۲ فقره ی ۳ از او با لقب دیو فریفتار یاد شده است.

ایندرا: الهه در هند باستان و دیو در ایران باستان

اینکه چگونه یک شخصیت در هند مقام الوهیت را دارا است ولی از همان شخصیت در ایران به عنوان اهریمن با «دیو» یاد می شود موضوع بحث و سئوال بسیاری از مورخین و محققین ادیان بوده است. برای پی بردن به کنه این موضوع می بایست به گذشته های دور، هنگام جدایی اقوام آریایی، بازگردیم.زمانی که مردم یک قوم، با اعتقادات و باورهای مشترک از یکدیگر جدا می شوند، گروهی به شبه قاره می آیند و عده ای نیز در فلات ایران و آسیای مرکزی رحل اقامت می افکنند. بدون شک این جدایی ریشه های عدم توافق در امور سیاسی و اقتصادی داشته است که این اختلافات خود از گرایش های اعتقادی مختلف و احتمالأعبادت رب النوع های گوناگون در محدوده ی یک آیین دینی واحد نشأت می گرفته است.پس از جدایی، طبیعتا اعتبار و عظمت معبودین هر فرقه در نظر گروه مقابل رنگ باخت و این شکاف عمیق تر شده و به جایی رسید که خدای یکی در دیدگاه دیگری به حد اهریمن یا «دیو» تنزل کرد و بالعکس. ایندرا که خدای حاصلخیزی و منشای نزول باران و برکات آسمانی بوده قاعدتا نمی توانسته برای دشمنان هم دارای همان خصایل باشد.آنچه مسلم است ایندرا در ابتدای ظهور در میان اقوام آریایی به عنوان رب النوع حاصلخیزی و برکت مورد ستایش بوده است، چرا که قدمت وداها خیلی بیشتر از اوستاست.نکته ی دیگر اینکه ظهور یک دین نوین (زرتشت)، به معنی نسخ حداقل بخشی از ادیان پیشین است و چنانچه دین نو، مبین و مبلغ همان مفاهیم پیشین باشد دیگر دین تشریعی نخواهد بود بلکه صرفا دین تبلیغی نام میگیرد.ظهور زرتشت، پیامبر ایران باستان، با عرصه ی مفاهیم جدید و تغییر در نظام عقیدتی قدیم همراه بوده است و همین نسخ و جدایی موجب گشته که آنچه در گذشته خیر (خداوند) تلقی می شده، در آیین او به شر (دیو) بدل گردد.نشان کردن