در سیزدهمین قسمت از آشنایی با الهه ویشنو به پنجمین تجلی این الهه می رسیم که در این تجلی با آواتار کوتوله (Vamana) ظهور کرد. در این مطلب قصد داریم به معرفی این آواتار بپردازیم و داستان ظهور آن را برای شما شرح دهیم. پس با ما همراه شوید.

در نظام عقیدتی هندو، نیروهایی که در ادیان سامی به عنوان نیروهای شیطانی از آنها یاد می شود، خود دارای قدرتی معادل قدرت خدایان هستند. این نیروها پیروانی دارند و با ممارست در ریاضت، قادرند به قوای خارق العاده ای دست یابند و خدایان را مورد تهدید قرار دهند.

در کلیه ادیان به مبارزه نیروهای نیکی و بدی اشاره شده است لیکن این نزاع ها همواره در مرتبه ی مادی و جهانی است و الأدر مقام ماوراء ماده و در مرتبه الوهیت نیروهای شر محلی از اعراب ندارند. در هندوئیزم ، این نزاع به وادی خدایان و جهان ماوراء نیز کشیده میشود. سفلی بودن اهریمنان هند، لزوما به مفهوم شر بودن این موجودات نیست.

همانطور که در نظام طبقاتی هند که تأیید تمام و کمال دین را هم دارد، وجود طبقات عليا و اقشار سفلی، اکتسابی نبوده و لذا افراد طبقات پست شایسته مذمت نیستند بلکه مشیت الهی مرتبه و مقام ایشان را رقم زده، و بالعکس تلاش افراد یک طبقه (کاست) برای ارتقاء و انتقال به طبقه بالاتر مذموم و نکوهیده است چرا که حرکت بر خلاف مشیت الهی انگاشته می شود.

به همان ترتیب هم نیروهای جبهه ی مخالف خدایان که گاه از آنها با نام اهریمنان یا دیوان یاد می کنیم، لزوماً پدیده های شر نیستند بلکه در مرتبه خلقت، در سنگر مخالف خدایان قرار گرفته اند. این اهريمنان می توانند با نیایش و ریاضت به مرحله خدایی ارتقاء یابند ولی از آنجا که این تغییر مرتبه، دخالت در مشیت تلقی می شود و در نظام آفرینش خلل ایجاد می کند، خدایان وظیفه خود می دانند تا برای برقراری تعادل مجدد در نظام هستی، با ایشان به مبارزه برخیزند.

موضوع ظهور آوتار کوتوله (Vamana) هم به یکی از همین داستان ها مربوط می شود.

داستان ظهور آوتار کوتوله (Vamana)

نقل است که در روزگاران بسیار قدیم، اهریمنی میزیست به نام بالی (Bali). بالی طی ممارست در ریاضت به چنان منزلت و مرتبه و قدرتی رسید که توانست سلطه خویش را بر سه جهان (زمین، آسمان و فضای میانه) بگستراند. این امر خدایان را بسیار مشوش و نگران کرده بود و لذا دست نیاز به سوی ویشنو دراز کردند.

ویشنو که منزلت خدایان را در تهدید می دید، ترفندی اندیشید و چندی بعد در قالب فرزند کاشیپا Kasyapa از رحم همسرش آدیتی Aditi متولد شد. او را آواتار کوتوله یا وامنا (Vamana) نام نهادند. وامنا که پس از گذشت زمان به موبدی کوتاه قامت تبدیل شده بود، روزی نزد بالی شد و از او خواست تا حاجت او را برآورد. بالی پرسید: «ای موبد کوتاه قامت، خواهش تو چیست؟»

وامنا در جواب گفت: «ای زاهد عظیم الشان قدر قدرت. من در دنیا هیچ ندارم و اقلیم زمین و آسمان همه تحت حکومت توست، من تنها یک درخواست دارم و آن اینکه زمینی از آن خود داشته باشم که بتوانم سه گام در آن بپیمایم. بالی به قامت کوتاه این موبد نگاه کرد، لبخندی زد و فورا با درخواست ناچیز او موافقت کرد و گفت: در هر منطقه که میخواهی سه گامت را بردار و من آن را به تو خواهم سپرد.»

ناگهان آواتار کوتوله (Vamana) که کسی جز ویشنو نبود، رشد کرد و چنان عظمت یافت که با دو گام اول، سرتاسر زمین و آسمان را طی کرد و چون جایی برای گام سوم خود نیافت آن را بر سر بالی نهاد و او را به قعر جهان زیرین (جهنم) فرو برد. بالی ناچار به عظمت ویشنو و شکست خود اعتراف نمود و سر تعظیم در مقابل او فرود آورد. ویشنو نیز به پاس فضائل معنوی او سلطنت جهان زیرین را به او سپرد.

مفسرین مختلف، سه گام ویشنو را به تفاسیر گوناگونی آراسته اند. بعضی این سه گام را طلوع، اوج و غروب خورشید دانسته اند. برخی دیگر آن را به سه جلوه ی آگنی (خدای آتش) تشبیه نموده و چنین آورده اند:

• گام اول ویشنو همان تجلی آتش قربانی در زمین است.
• گام دوم او به صورت برق و رعد در آسمان میانه تجلی کرده است.
• گام سوم او همان درخشش خورشید است که با نور خیره کننده ی خود وجود تمام ظلمات را از پهنه ی هستی می زداید و آنها را به دیار فنا رهنمون می شود.