همه چیز درباره ویشنو – قسمت سوم: معرفی ششا و گارودا

در قسمت آشنایی با الهه ویشنو می خواهیم در مورد دو شخصیت در زندگی این خدای باستانی صحبت کنیم. این دو شخصیت ششا و گارودا نام دارند و فلسفه وجودی آن ها در زندگی این الهه مهم است. به همین دلیل در این پست به معرفی این دو می پردازیم. پس در ادامه با ما همراه شوید.

ششا (Sesa) بستر ویشنو

ويشنو در تصاویر و شمایل ها عموما در دو حالت دیده می شود، یکی حالت ایستاده که ویشنو را با چهار دست نشان می دهد و دیگری حالت خواب. ويشنو همواره بیدار است، چون عامل اتکاء جهان و اتصال اجزاء وجود است. اگر لحظه ای غفلت کند و به خواب رود، عالم از هستی ساقط خواهد شد.

در انتهای هر دوره ی جهانی (Kalpa) زمانی که غضب شیوا (خدای نابودی) جهان را به ورطه ی نیستی می کشاند، ویشنو بر جسم نرم و پیچ در پیچ ماری به نام ششا (Sesa) (به معنای باقی و جاودانی) می آرمد. این مار غول پیکر را آنانتا (Ananta بی انتها) نیز مینامند. هنگام آرمیدن ویشنو بر ششا زمانی است که او از محافظت از پدیده ها باز ایستاده و لذا جهان در پرده ی نیستی پنهان گشته است.

خواب ویشنو را به استراحت پس از خوراک تشبیه کرده اند. «خدای تعالی پس از بلعیدن همه ی موجودات بر جسم مار ششا می آرمد. ششا نخت سلطنت ویشنو است. تخت او جسم نرم ششا است و محل آرامش او اقیانوس شیری ذکر شده است.»

پهنه ی اقیانوس شیری همان پهنه ی بی شکل و بی پایان اولیه است که بارور این جهان بوده و سیارات و فضا و کیهان از آن به وجود آمده اند. مار ویشنو سمبل ابتدایی ترین فرم طبیعت قبل از پیدایش پراکریتی (Prakriti) و ماده ی خام رجس (Rajas) است. جسم طولانی و بی پایان او سمبل امتداد نامحدود زمان است و چین های بیشمار بدنش از ادوار متعدد جهانی حکایت میکند.

هنگامی که جهان نابود می شود، همین مار است که هنوز باقی است و نام ششا (به معنی باقی) نیز بر همین مفهوم دلالت دارد. اوست که پس از هر دوره ی جهانی، ماده ی خام اولیه را برای خلق مجدد مخلوقات در جسم خود نگاه می دارد و هم او بستر انتقال خدایان از یک دوره به دوره بعدی است.

در واقع او سطح اتکاء وجود است و تمام موجودات، از خالق و مخلوق، برای یافتن امکان تجلی بر او استوارند. در همین رابطه است که گاه ششا را در حالی که زمین را بر تارک سر نهاده و گردنبندی که مهره های آن خدایان و انسان ها و دیوها هستند، تصویر می کنند. هنگامی که ششا خمیازه میکشد، زمین با اقیانوس ها و جنگل هایش به لرزه در می آیند.

در پایان هریک از ادوار جهانی از دهان او شعله های آتش زبانه می کشد که کل مخلوقات را به نیستی روانه میکند. ششا پادشاه تمام مارها بوده و محل اقامت او در زیرزمین، در وادی جهان مارها است.

گارودا (Garuda) مرکب ویشنو

گارودا پرنده ای اسطوره ای و مقدس است که میتوان او را پرنده ی وحی دانست. جسم گارودا آوای ساماوادا (Samaveda) است. او مرکب خداوند متعال ویشنو است. لفظ گارودا از ریشه ی gr به معنای بال های سخن است. این پرنده حامل سخنان الهی است. او در داستان کریشنا نقش بسیار مهمی ایفا می کند.

کریشنا بر پشت گارودا تاریخ را از ابتدایی ترین مراحل طی میکند و همراه او طبقات آسمان را در می نوردد و حقایق هستی بدین طریق بر وی آشکار میگردد. شخصیت گارودا را، که کلام جاودان را بر خود حمل می کند، می توان از یکسو با جبرائیل که مجرای نزول وحی است قیاس کرد و از سوی دیگر به براق که مرکب پیامبر اکرم در سفر معراج بود تشبیه نمود (جالب است که تصاویر و نمثال های گارودا در هند تشابه زیادی به مینیاتورهای ایرانی از براق دارد که این خود از ارتباطات نزدیک در تمدن در قدیم حکایت می کند.)

گارودا بسیار تنومند است. رنگ او سفید مایل به طلایی است. سر او چون عقاب است و منقاری قرمز دارد. دستان و بازوان او چون انسان است و شکمی بزرگ دارد و بال های پُر پَر او از دو سو گشاده است. در کتاب مهابهارت نام گارودا به صورت گاروتمن (Garuteman) آمده است. متون مختلف به عظمت و صفات این پرنده اشاره کرده اند.

ای گاروتمن تو دارندهی بالهای قوی هستی که قادر است تا ورای آسمان ها اوج گیرد. قدرت بال های تو چنان است که باد ناشی از حرکت آن چرخش سه جهان را متوقف می سازد.

این پرنده جوهره ی شجاعت است. ويشنو از مهم ترین خدایان ودایی است و در ادیان ودایی مراسم مذهبی (rituals) و خصوصا مناسک قربانی از اساسی ترین ارکان دین به حساب می آید. تجلی ویشنو در همین مراسم است چرا که اصل و حقیقت قربانی، وجود مبارک اوست. برای اجرای این مراسم که همواره با زمزمه و تلاوت اوراد همراه است، سه واسطه، ریتم (RK)، آوا (Sarman) و مواد قربانی (Yajus) ضروری است.

همین سه پدیده، بستر نزول ویشنو هستند و لذا از ابعاد وجودی گارودا به شمار می روند. او سرور تمام پرندگان عالم است. همسری دارد که به نام های Unnati (پیشرفت) و Vinyika (ملکهی دانش) شهرت دارد. از این همسر شش فرزند پسر برای گارودا متولد می شود که به نام های Sumukha (زیبا چهره)، Sunama (زیبا نام)، Sunetra (زیبا چشم)، Suvarcas (زیبا بنیه)، Suruk (زیبا درخشش) و Subala (زیبا توان) خوانده میشود.

تمام پرندگان کرم خوار از سلاله ی فرزندان گارودا هستند. اینها قادرند زمان را مغلوب کنند و ویشنوی محافظ را نیایش نمایند. گارودا در علم الاساطير هندو مکانی خاص و مقامی والا دارد و در وداها سرودهای بسیاری در توصیف و مدح وی آمده است. این پرنده اسامی متعددی دارد که هر کدام از یکی از صفات بی شمار او حکایت می کند و ما ذیلا چند نمونه ی این اسامی را ذکر کرده ایم.