معرفی الهه میترا از شاخه آدی تیاهای اصلی – خدایان گروهی آسمانی هند

در ادامه آشنایی با خدایان هندی، اکنون در این پست می خواهیم به معرفی الهه میترا به عنوان اولین جزء از دسته آدی تیاهای اصلی بپردازیم. آدی تیا های اصلی یکی از بخش های خدایان گروهی آسمانی هند محسوب می شود. برای آشنایی با خدای آسمانی هندی، در ادامه با ما همراه شوید.آدی تیاهای اصلی که خود شاخه ای از خدایان گروهی آسمانی به شمار می روند، به تناسب ارتباطشان با عالم کبیر و عالم صغیر، به سه جفت یا شش آدی تیا تقسیم می شوند. در ادامه به معرفی الهه میترا به عنوان نخستین خدا از بین این خدایان پرداخته ایم.

الهه میترا

الهه میترا (Mitra) از خدایان مهم ریگ ودا است که از هم پیمانان وارونا (Varuna) بوده و نام او، به جز در یک مورد، همراه با نام وارونا آمده است. فی المثل در ریگ ودا چنین می خوانیم:«ای میترا – وارونا، ای فرمانراویان آسمانی که بر عرش مقدس حکم می رانید و روشنایی نور را نظاره می کنید و با ابرهای رنگارنگ خویش، در دل رعد و برق ظاهر می شوید و با معجزات خداییِ خود آسمان را به بارش در می آورید.»«ای جفتی جاویدانی، از حکومت جهان، که بر هزاران ستون استوار است، نگاهبانی کنید.»لفظ Mitra از ریشه ی Mri به معنای «عهد و پیمان» اخذ شده و از این جهت او را متضمن ارتباط افراد و اجزاء مختلف اجتماع بشری با یکدیگر دانسته اند. اوست مظهر دوستی و وحدت و محبت میان ابناء بشر.الهه میترا ذاتِ پیمان است و فضایی که ارتباط مردم با یکدیگر بر آن استوار است. وارونا که حاکم است، ضامن اجرای این پیمان ها است. به عبارت دیگر میترا قانون گذار است و به چگونگی اجرای آن کاری ندارد و وارونا ضامن اجرای احکام است. لذا وحدت این دو معبود از ضروریات چرخ هستی است. اگر این اتحاد نباشد، قوانین جاویدان هستی و ناموس خداوندی (Rta) هرگز به مرتبه ی اجرا در نخواهد آمد. به همین دلیل است که ایندو خدا را Ravan (اصحاب ريتا) و یا Rtasyagopa (نگهبان ریتا) نام نهاده اند.

مطلب مرتبط: آشنایی با خدایان هند در عهد ودایی

الهه میترا از کهن ترین و اسرارآمیزترین خدایان آریایی است. معنای لفظی میترا، که با ارتباط و اتصال و دوستی مرتبط است، از نقش اساسی او در وجود جوامع کوچک روستایی، و در نتیجه، جامعه ی بزرگ جهانی حکایت دارد. او را خدای خورشید نیز دانسته اند. گرچه سوريا (Surya خدای خورشید) به عنوان معبودی مجزا شناخته شده، لیکن سوریا به عنوان یکی از نام های او نیز ذکر شده است.میترا از خدایان آریایی است که پرستش او در ایران کهن نیز رواج داشته است. در ایران باستان نیز میترا خداوند عهد و پیمانی دو جانبه و معاهده های میان دو ملت بوده است، و ایرانیان آن عهد، برای قطعی کردن عهدنامه هایی از این قبيل، گاو نری به درگاه او قربانی می کردند. بدین ترتیب خدای میترا رفته رفته به عنوان عامل وصلت و محبت و رفاقت مورد پذیرش قرار گرفت و این است که لفظ سانسکریت Mitra در جریان سپری شدن ایام مفهوم «دوست» یافت.

رابطه دو واژه میترا و مهر در زبان فارسی

در فارسی متأخر نیز کلمه «مهر» Mehr متحول شده ی لفظ میترا است. مهر در اوستا، در کتیبه ی پادشاهان هخامنشی میترا (Mithra) و در سانسکریت میترا (Mitra) آمده است. این لفظ در پهلوی تبدیل به میتر (Mitr) شده و ما امروز آن را مهر می گوییم و معانی مختلفی از آن اراده میکنیم و پیمان و محبت و خورشید از جمله ی آن معانی است. بنابر اوستا، الهه میترا خود در قالب یک گاو نر ظهور کرد و خویش را به خاطر بقای عشق و صلح متقابل جهانیان قربانی نمود. میترا پیشرو آیین محبتی است که در مسیحیت رواج دارد و بر اساس آن حضرت عیسی مسیح خود را به خاطر برقراری آن قربان نمود. نقش میترا در حجاری های طاق بستان، نزدیک کرمانشاه هنوز پابرجا است.میترا از خدایان سرشناس هندواروپایی است. تحقیقات باستان شناسی از وجود معابد مختلفی در هند، ایران، بین النهرین، یونان، ایتالیا، آلمان و… که برای نیایش این معبود بنا شده بود، حکایت میکند. مقبولیت گسترده ی میترا در میان اقوام و قبایل گوناگون موجب گشت که وارونا ، خدای قدرتمند، هم پیمان و جدایی ناپذیر او، پس از گذشت ایام، از مسند رفيع خود به درجه ی خدای اقیانوس ها نزول یافت، در حالیکه خدای میترا به عنوان مظهر همبستگی و دوستی، ایام را از عهد هندواروپایی تا اواخر عهد رومیان، پیروزمندانه درنوردید. میترا از این لحاظ، دارای ویژگی استثنایی است.

خواندنی: کتاب اسرار اساطیر هند (خدایان ودایی)

دامنه ی حیطه ی سلطنت اکثر خدایان به محدوده ی مناطق مشخص، و در میان اقوام خاصی منحصر میگردد، ولی میترا قلوب اقوام مختلف را چنان مسخر گردانید که نام او در فرهنگ های متفاوت هنوز موجود است. واژه میترا در سانسکریت به معنای دوست، در یونانی به معنای گره، کمربند و سرپوش است. همین لفظ در انگلیسی به Mitre به معنای کلاه اسقفی و مراسم اعطای کلاه به مقام اسقف تبدیل شده است.میترا خدایی است که دوازده نشان منطقة البروج را سیر میکند و با کیهان شناسی یونانی نیز مربوط است. او را گاو یا قوچی توصیف کرده اند که در مراسم باز پیدایی خورشید، هر ساله خود را قربانی میکند. یونانیان جشنی به نام جشن میترا داشته اند که در آن، پس از اجرای مراسم قربانی، شراب مینوشیدند. به نظر می رسد این مراسم با رسوم قربانی ودایی و نوشیدن سوما Soma توسط خدایان مربوط بوده و از آن اخذ گردیده است.سوما نوعی نوشیدنی جاودانی است که از گیاه سوما تهیه می شده و در اوستا از آن با لفظ مما یاد شده است.به پایان آشنایی با الهه میترا به عنوان یکی از خدایان آدی تیاهای اصلی رسیدیم. در اینجا در مورد این خدای باستانی و ریشه آن در تاریخ و گذشته هندواروپایی صحبت کردیم. امیدواریم این مقاله به شما در شناخت بهتر خدایان باستانی کمک نماید.نشان کردن